بررسی علائم، نشانه ها و روش درمان اختلال اضطراب
اختلال اضطراب چیست؟
فکر می‌کنید فرد مضطربی هستید؟ شاید در مورد یک مشکل در محل کارتان دغدغه داشته باشید. شاید هنگام صبر برای دریافت نتیجه‌ی یک آزمایش مهم دل در دلتان نباشد. شاید هم هنگام رانندگی در ساعات شلوغ احساس خوبی نداشته باشید و کمی بترسید. تمام ما در طول زندگی احساس اضطراب را به شیوه‌ها و در زمان‌های مختلفی تجربه می‌کنیم و این هم شامل کودکان و هم بزرگسالان می‌شود. برای بیشتر افراد، این احساس استرس و اضطراب بسیار گذرا و کوتاه‌مدت است و نهایتاً ممکن است تنها چند روز همراه آن‌ها باشد.
ولی برای برخی افراد دیگر، این حس دیگر گذرا و تنها مربوط به یک رویداد و یا حادثه روزانه نیست. احساس اضطراب و دلهره در آن‌ها ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها و یا سال‌ها طول بکشد. بعضی اوقات، این احساس ممکن است عود پیدا کرده و آن‌قدر شدت پیدا کند که زندگی روزمره آن‌ها را نیز مختل کند. در چنین شرایطی می‌گوییم فرد دچار اختلال اضطراب شده است.
آیا اضطراب یک اختلال روانی است؟
برای پاسخ به این سوال، در ابتدا بهتر است تعریفی نسبت به بیماری ذهنی و روانی داشته باشیم. بیماری‌های روانی به شرایط روان‌پزشکی گفته می‌شوند که بر خلق‌وخوی، رفتارها و افکار، احساسات، روابط و حالات ذهنی افراد تاثیر می‌گذارند. برای اینکه یک مشکل را در دسته بیماری ذهن جای بدهیم، باید نقشی تاثیرگذار و چش‌گیر در زندگی و عملکرد روزمره افراد داشته باشد. جالب است بدانیم که این بیماری‌ها بسیار رایج هستند. بر اساس آمار، از هر ۵ نفر، ۱ نفر نوعی بیماری روانی و ذهنی را تجربه میکند و حدود ۴ درصد از افراد نوعی بیماری ذهنی شدید را تجربه می‌کنند!
برخی افراد این بیماری‌ها را برای مدت کوتاهی تجربه می‌کنند. ولی خیلی از مردم باید این بیماری‌ها را برای همیشه همراه خود داشته باشند. اگر مورد درمان و بهبود قرار نگیرند، بیماری‌های روانی می‌توانند زندگی روزمره افراد را نیز کاملاً مختل کنند. خوشبختانه، امروزه درمان‌های مختلفی برای این بیماری‌ها وجود دارد و بیماران ذهنی و روانی می‌توانند طول عمر کاملاً عادی داشته باشند.
حال بیایید به سوال اصلی بازگردیم: آیا اختلال اضطراب یک بیماری روانی است؟ پاسخ کوتاه، بله است.
احساس اضطراب به‌خودی‌خود یک بیماری ذهنی نیست و اکثر مردم آن را تجربه می‌کنند. ولی اگر واکنش بدن بیمار به اضطراب بیش از حد باشد و علائم خاصی را بروز دهد، فرد دچار اختلال اضطراب شده است که نوعی بیماری روانی است. در بخش بعدی به بررسی نشانه‌های اختلال اضطراب می‌پردازیم.
اختلال اضطراب چه علائمی دارد؟
علایم و نشانه‌های اضطراب از فردی به فرد دیگر ممکن است متفاوت باشد. در واقع، بدن هر فرد نوعی خاصی به این احساس واکنش نشان می‌دهد. زمانی که احساس اضطراب دارید، بدن شما در حالت آماده باش قرار می‌گیرد و به دنبال خطر احتمالی می‌گردد و پاسخ‌های مبارزه یا فرار شما را فعال میکند. در نتیجه، برخی از رایج‌ترین علائم اضطراب عبارت‌اند از:
عصبی بودن، بی‌قراری یا تنش داشتن
احساس خطر، وحشت یا ترس
ضربان قلب سریع
تنفس سریع یا هیپرونتیلاسیون
افزایش تعریق
لرزش یا انقباض عضلانی
ضعف و بی‌حالی
مشکل در تمرکز یا تفکر در مورد هر چیزی غیر از چیزی که نگران آن هستید
بی‌خوابی
مشکلات در سیستم گوارش و روده‌ها
میل شدید به اجتناب از چیزهایی که باعث اضطراب شما می‌شود
وسواس در مورد ایده‌های خاص، نشانه اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD)
انجام مداوم و مکرر برخی رفتارهای خاص
در مواردی که اختلال اضطراب وخیم باشد، بیمار ممکن است حملات عصبی را تجربه کند. حملات پانیک بسیار ناگهانی بوده و تنها طی چند دقیقه به اوج خودشان می‌رسند. این حملات حداقل شامل ۴ مورد از علائم زیر باید باشند:
تپش قلب
تعریق
لرزش
احساس تنگی نفس یا خفگی
درد یا سفتی قفسه سینه
حالت تهوع یا مشکلات گوارشی
سرگیجه، سبکی سر، یا احساس ضعف
احساس گرما یا سردی
بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن (پارستزی)
احساس جدایی از خود یا واقعیت، که به عنوان مسخ شخصیت و غیرواقعی شناخته می‌شود
ترس از «دیوانه شدن» یا از دست دادن کنترل
ترس از مردن
چه چیزی باعث بیماری اختلال استرس و اضطراب می‌شود؟
پزشکان در حال حاضر دلایل و ریشه‌های اختلال اضطراب را کاملاً نمی‌دانند. در حال حاضر تصور می‌شود برخی تجربیات آسیب‌زا می‌تواند باعث ایجاد اختلال اضطراب در افرادی شود که مستعد آن هستند. ژنتیک نیز ممکن است در شکل‌گیری این اختلال نقش داشته باشد. در برخی موارد، استرس و اضطراب حتی ممکن است ناشی از یک مشکل جسمانی جدی بوده و دلیل سلامت روان نداشته باشد. مشکلات قلبی، دیابت، مشکل تیروئيد، تجویز اشتباه دارو، ترک اعتیاد، برخی تداخل‌های هورمونی و یا حتی درد مزمن یا سندرم روده تحریک‌پذیر نیز ممکن است علائمی شبیه به نشانه‌های اختلال اضطراب داشته و با آن اشتباه گرفته شوند. در مجموع، دلایل و عوامل شکل گیری اختلال اضطراب را می‌توان در ۵ دسته‌ی زیر جای داد:
عوامل ژنتیکی
فعل انفعالات مغزی (اشتباه در پردازش و کنترل احساسات و خشم و ترس)
استرس و فشارهای محیطی (فوت نزدیکان، مشکلات دوران کودکی، مشاهده خشونت شدید و …)
حذف دارو و یا استفاده اشتباه از داروها
شرایط پزشکی و بیماری‌های زمینه‌ای
انواع دسته‌بندی‌ها و شکل‌های اختلال اضطراب
مدل‌های مختلفی از این بیماری ذهنی وجود دارند که در میان آن‌ها، این ۶ مورد بیشترین اهمیت را داشته و متداول‌تر هستند.
اختلال اضطراب منتشر (فراگیر)
اختلال اضطراب فراگیر (Generalized Anxiety Disorder) بیشتر با اضطراب مزمن، نگران و تنش نامعقول در مورد فعالیت‌های عادی روزمره همراه است. در واقع، بیمار بدون هیچ دلیل مشخصی مضطرب است. این نوع اختلال معمولاً مزمن بوده و ممکن است برای مدتی طولانی همراه بیمار باشد.
اختلال وسواس فکری-عملی
اختلال وسواس فکری – عملی (Obsessive-Compulsive Disorder) نوعی دیگر از اختلال اضطرابی است. که با ویژگی‌هایی مثل افکار مکرر و ناخواسته (وسواس) و/یا رفتارهای تکراری (اجباری) شناخته می‌شود. انجام مکرر این اعمال خاص (وسواس‌ها) باعث اختلال در عملکرد عمومی و پریشانی و اضطراب فرد می‌شود. این بیمارها عموماً رفتارهایی تکراری مثل شستن دست‌ها، شمردن، چک کردن و یا تمیز کردن مکرر سطوح را به این امید انجام می‌دهند که این افکار از ذهن آن‌ها خارج شده و آن‌ها را رها سازد. با این حال، انجام دوباره و دوباره این وسواس‌ها تنها تسکین موقتی برای آن‌ها است و انجام ندادن و بی‌محلی به این احساسات هم باعث شکل‌گیری اضطراب شدید و قابل توجهی می‌شود.
اختلال ترس
اختلال ترس (Panic Disorder) نوعی دیگر از اختلالات اضطرابی است که به صورت وحشت‌زدگی ناگهانی و بروز مکرر و غیرمنتظره احساس ترس بروز میکند. این حملات احساسی و ترس‌ها عموماً همراه با علائم فیزیکی مانند درد قفسه سینه، تپش قلب شدید، تنگی نفس، سرگیجه و ناراحتی شکمی نیز همراه هستند.
اختلال اضطراب پس از سانحه
اختلال استرسی پس از آسیب روانی یا اختلال تنش‌زای پس از رویداد (Posttraumatic stress disorder) یکی دیگر از انواع اختلال اضطرابی است. این اختلال عموماً بعد از قرار گرفتن در معرض یک رویداد وحشتناک، مصیبت، تجربه تهدید و یا آسیب فیزیکی شدید ایجاد می‌شود. رویدادهایی مثل حملات شخصی خشونت آمیز، بلایای طبیعی، تصادف، جنگ و … می‌تواند منجر به اختلال اضطراب پس از حادثه شود.
اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) یا ترس از اجتماع (Social Phobia) نوع دیگری از اختلالات روانی اضطرابی است. در این نوع اختلال، فرد با قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی روزمره احساس اضطراب شدیدی میکند. اضطراب اجتماعی شاید تنها محدود به موقعیت‌های خاصی (مثل سخنرانی‌های رسمی در برابر جمع) باشد. ولی در موارد بسیار شدید، فرد مبتلا حتی با قرار گرفتن در محیط‌های اجتماعی و در کنار سایر مردم احساس استرس و اضطراب و بی‌قراری میکند.
آگورافوبی
اختلال آگورافوبی یا برزن هراسی (Agoraphobia) نوعی دیگر از اختلال اضطرابی است که افراد مبتلا به آن ترس شدیدی از قرار گرفتن در مکان و یا موقعیتی را دارند که در صورت قرار گرفتن در آن فرار کردن و یا درخواست کمک خیلی دشوار و یا غیرممکن است. به عنوان مثال، این افراد ممکن است با قرار گرفتن در هواپیما احساس ترس شدیدی را تجربه کنند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
تشخیص جدی بودن اختلال اضطراب کار آسانی نیست. شاید تصور کنید این احساس شما تنها به‌خاطر فعالیت‌های روزانه است و نیازی به پیگیری درمان اختلال اضطراب وجود ندارد. ولی یادتان باشد که بدون شروع روند درمان اختلال استرس و اضطراب، شرایط شما به مرور زمان ممکن است بدتر شود. بنابراین، توصیه می‌کنیم اگر با شرایط زیر مواجه شدید، حتماً به یک روان پزشک مراجعه کنید:
احساس می‌کنید آن‌قدر نگران هستید که این موضوع باعث ایجاد اخلال در زندگی روزمره شما می‌شود.
این احساس برای شما بسیار نگران‌کننده و آزاردهنده شده و دیگر نمی‌توانید آن را کنترل و تحمل کنید.
احساس افسردگی می‌کنید و برای کاهش این احساسات رو به مصرف مواد مخدر و … می‌کنید.
برخی علائم و نشانه‌های افسردگی نیز در شما نمایان شده است.
احساس می‌کنید استرس و اضطراب شما ناشی از یک مشکل زمینه‌ای سلامت روان است.
افکار مربوط به خودکشی در ذهن شما مرور می‌شود و یا تمایل به انجام آن را دارید (در این مورد سریعاً با اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ و یا حتی ۱۱۰ تماس بگیرید).
روش‌های مدیریت و درمان اضطراب
اختلال اضطراب عموماً با استفاده از روان درمانی، تجویز دارو و یا ترکیبی از هر دو آن‌ها درمان می‌شوند. روش‌های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد و انتخاب بین آن‌ها به عهده پزشک معالج خواهد بود. از آنجایی که معرفی و تجویز دارو را باید به عهده پزشک بسپاریم، در ادامه نگاهی به نقش یک روان درمانگر در معالجه، کنترل و درمان اختلال اضطراب و استرس می‌پردازیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله‌ی روش‌های درمان اختلال اضطراب را مطالعه کنید.
درمان اختلال اضطراب با کمک روان درمانگر
روان درمانگری یا «گفتار درمانی» کمک زیادی به افراد مبتلا به اختلال استرس و اضطراب میکند. یکی از روش‌هایی که متخصصان روان درمانگری پیش می‌گیرند، روش درمان شناختی رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy) است. در این رویکرد، روان درمانگر سعی میکند روش‌های مختلف فکر کردن، رفتار کردن و واکنش نشان دادن به شرایط مختلف را به بیمار آموزش دهد تا با استفاده از آن‌ها کمتر احساس اضطراب کند. روش CBT به‌خوبی مورد مطالعه قرار گرفته و نتایج به‌کارگیری آن توسط متخصصان روان درمانگر واقعاً شگفت‌انگیز بوده است.
یکی دیگر از روش‌های CBT، درمان از طریق مواجه شدن است. در این روش سعی می‌شود بیمار برای رویارویی با ترس‌های زمینه‌ساز اختلال اضطراب آماده شود و در فعالیت‌هایی شرکت کند که پیش‌تر از آن‌ها اجتناب می‌کرده است.
درمان اضطراب با استفاده از درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (Acceptance and Commitment Therapy) روش جدیدتری از CBT است. در این روش رویکرد متفاوتی نسبت به افکار منفی وجود دارد. در این روش از استراتژی‌هایی مانند تمرکز حواس و هدف گذاری برای کاهش ناراحتی و اضطراب استفاده می‌شود. همان‌طور که گفته شد، در مقایسه با CBT، روش ACT شکل جدیدتری از روان درمانی است و بنابراین اطلاعات کمتری در مورد اثربخشی آن در دسترس است.
استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس
استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند ورزش، تمرکز حواس و مدیتیشن نیز می‌تواند نقش مؤثری در درمان اضطراب داشته، علائم اضطراب را کاهش داده و اثرات روان درمانی را افزایش دهد. مشاور شما می‌تواند اطلاعات بیشتری در مورد این روش‌ها و نحوه انجام دادن آن‌ها در اختیار شما قرار دهد.
روش های کاهش اضطراب
در بخش‌های قبل همه‌چیز درمورد اختلال اضطراب را مورد بررسی قرار دادیم و روش‌های درمانی آن را نیز مرور کردیم. با این حال، برخی روش‌ها و نکات وجود دارند که با رعایت کردن آن‌ها در زندگی روزمره می‌توان علایم این اختلال را کاهش داد و مدیریت کرد. برخی از این نکات سبک زندگی را در ادامه مرور می‌کنیم:
مدیتیشن: بر اساس تحقیقات، حتی یک جلسه و وعده مدیتیشن هم برای کاهش اضطراب مفید است.
نفس عمیق کشیدن: نفس عمیق ضربان قلب را کاهش می‌دهد و فشار خون را بهبود می‌بخشد.
تهیه لیست کارهای روزانه
ایجاد برنامه منظم و سالم خواب و بیداری
ورزش روزانه
خاموش کردن وسایل الکتریکی
اجتناب از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های محرک پیش از خوابیدن
جمع‌بندی
اختلال اضطرابی یک بیماری ذهنی و روانی است که می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره را هم برای بیماران دشوار کند. این بیماری علائمی مثل عصبی بودن و احساس وحشت و ترس دارد. در موارد شدیدتر، علائم فیزیکی مثل تعریق و افزایش ضربان قلب هم وجود دارد. راه‌های مختلفی برای درمان و بهبود این اختلال وجود دارد. برای شروع با یک روان‌شناس مشورت کرد. شرکت در جلسات روان درمانی، تغییر سبک زندگی و استفاده از داروهای ضد افسردگی و اضطراب می‌تواند به بیماران کمک کند احساس بهتری داشته باشند.
